Ang Lalaking
Nakaikot sa PaloseboSa Panulat ni: Lina
Espina Moore NASA mesa niya ang kanyang
nameplate. Dr. MANUEL Q. BAHAY ang nakaukit na madiin sa kamagong na may
backdrop pang scenery sa probinsya, kumpleto sa bahay-kubo, puno ng niyog, at
isang lalaking may ararong hila ng kalabaw.
Gustong- gusto niya ang regalong iyon—bigay sa kanya matapos ang mabulaklak na speeches nang makumpleto niya ang twenty-five years na trabaho niya sa gobyerno. Nakaraan na ang limang taon buhat noon, at ngayon ngang araw na ito sa Enero, sa taon ng kanyang retirement, hindi pa niya nasisira ang kanyang rekord: wala ni isang araw na absent, ni isang araw na late sa trabaho. Sa buong panahong ito, walang masyadong nakaaalam kung bakit siya tinatawag na “doktor”; pero hindi nga siya doctor of medicine. Alam iyan ng kahit ‘yung pinakakaunti ang imagination ng mga nasa ilalim niya. At wala ring nakaaalam o nag-bother na makaalam ng middle initial niya na “Q”.
Sumasagot siya sa tawag na Doc Bahay. sa Sir, sa Maning, sa Manny, ang huli’y tawag sa kanya ng mga adviser na Kano, gaya rin ng marami sa mga karanggo niya—mga opisyal din na kasama niya sa trabaho. Kasunod siya sa ranggo ni Mr. Evaristo Godinez, isang political appointee—isang pandak at matabang lalaki—masiglang kumilos, gustong-gustong mag-joke at talagang matinik sa graft. Ang opisina, pera sa nakalistang ibang talaga niyong gawain na malapit nang mamatay ngayon, ay isang financing institution para tulungan ang mga farmer.
Nang mag-umpisang magturo si Doc Bahay sa isang agricultural school, hindi niya pinangarap na umabot sa pwestong Deputy Administrator pagdating niya sa retirement age. Pero ang medyo maliit, maitim na taong may mabbang boses, at may accent ng probinsyano, na trabaho nang trabaho na walang tanung-tanong, ay hindi talagang mapagkakamalan o kaiinggitan. Sa mga aregluhan sa pulitika sa opisina, wala nang umiintindi kung saan man dapat mapuwesto ang sinuman. Pag sinuwerte ka, maaaring makapasa ka’t makakuha ng susunod na civil service grade nang hindi man mapansin sa kaguluhan ng bureaucracy.
Nang magtagal lamang saka napag-alaman ng ilan na nakakuha siya ng doctorate in science (agricultural engineering). May oras nga matapos ang kanyang teaching, nag-aattend siya ng klase sa University of the Philippines para sa degree na iyon.
Pinakasalan niya ang babing may-ari at nagmamanage ng boarding house na tinitirhan niya noong nasa college pa siya. Biyuda iyon noon, walang anak. Sinasabing namatay sa diarrhea ang unang asawa pagkakasal nila. Napansin ng ibang boarders na mas maraming rasyong pagkain si Maning. Basta magagandang hiwa ng karne at isda kay Maning inirarasyon. Kahit na hindi siya humihingi, bibigyan siya ng dagdag na kanin pa. Sabi ng kanyang mga ka-boarder na ang nag-umpisa ng ng affair ay si Marta—isang babaeng mataba na laging handang tumawa, marunong maglutoat basta nalang maririnig na magmumura ng malakas sa Tagalog. Ang totoo, walang mag-iisip na si Maning ang mag-uumpisa ng ganoong klaseng laro.
Pagkat isang honorable man, pinakasalan niya si Marta nang mabuntis ito bago pa man siya magtapos. Pagkaraan ng apat na anak, natutuhan na niya ang gumamit ng condom. Natural, napag-alaman iyon ng parish priest na nagsabi ng kanyang palagay tungkol dito. Wala nang nakasisiguro kung ano na ang nangyari pagkatapos noon, pagkat napako na sa apat ang anak niya. Ni hindi siya absent ni huli sa misa. Minsan isang buwan, makikitang nakapila siya sa communion rail, kaya masasabing hindi naman siya gagawa ng kontra sa utos ng simbahan. Ang lalaking gaya gaya ni Maning, na may respeto sa awtoridad, ay maaaring asahan na basta patatawarin siya ng Diyos at kalilimutan na rin iyon isang beses isang buwan para sa isang pagkakasalang ginagawa nito sa loob ng matagal na panahon.
Hindi nga katakatakang may dumating na appointment paper buhat sa Secretary of Agriculture and Commerce, na naglalagay kay Doc Bahay na Assistant to the Administrator. Masipag siya at kung hindi man pambihira ang kanyang mga desisyon, hindi rin naman masasabing hindi iyon pinagbubuhusan ng isip. Ang nakakagulat ay noong si Evaristo Godinez ang Administrator, may pinalabas na appointment paper na nagpupuwesto kay Doc Bahay bilang Deputy Administrator. Si Godinez mismo ang nagtrabaho para sa promotion na iyon. Gulat ding gaya ng iba si Doc Bahay mismo, pero mas pa sa kontento siya. Hindi nga nagtagal nalaman ng lahat sa opisina kung bakit. Ang technical aspect ng agriculture saka ang mga pasikut-sikot sa pamamahala ang siyang dahilan kung bakit si Doc Bahay ang talagang dapat magpatakbo ng opisina samantalang si Godinez ang tagagawa ng pera.
Matatag na citizens ang mga anak ni Bahay. Dalawang lalaki at dalawang babae. Para bang kahit sa pagpapamilya, nakadestino si Doc na magkaroon ng balanse. Matagal nang iniwan ni Marta ang boarding house. Pero sunod sa ugaling hindi naman pambihira sa babaing Pilipina, kumikita rin siya para makatulong sa pamilya. Ngayon ang ginagawa niya ay bumili ng manok nang maramihan at ipinaparte niya ito sa mga nagtitinda sa palengke. Minsan naman, daing na isda.
Hindi maloloko ng tao si Aling Marta, at talagang ipinaaalam niya sa lahat kung galit siya. Magsasalita siya sa grade one English na alam niya nang hindi man lang kakabahan. Pero ang Tagalog niya’y Tagalog probinsya, maindayog, waang halo. Inaasikaso niya ang mga talagang unang kailangan ng asawa at mga anak. Laging malinis ang bahay, masarap ang pagkain at maayos na pananamit para sa lahat sa kanila. Talagang malapit nang pumasok sa ginintuang panahon ang mag-asawang Bahay nang walang gulu-gulo. At ngayon, malapit nang magretire si Doc.
Ugali na niyang magpaiwan pa sa opisina pagkatapos ng uwian. Nagpapahatid pa siya ng pagkain sa tanghali, kumakain ng mag-isa at tahimik—malayo sa ingay ng office canteen. Bukod pa sa hindi siya napapalagay kung dinadaldal lang siya ng mga ka-opisina. Nasabi sa kanya sa isang seminar na sinalihan niya na sa isang maliit na parte, ang ganoong sosyalan ay nakatutulong ding magpaganda ang pagsasamahan sa opisina. Pero talaga lang na natural siyang mahiyain. Gustuhin man niya, hindi yata niya kayang gawin ang makipag-batian man lang. Gaya ng:
“Kumusta si Mrs. Bahay, Doc?”
“Mabuti naman, salamat.”
“At ang mga bata?”
“Mabuti rin, sa awa ng Diyos.”
“Ilang taon na ang panganay mo, Doc?”
“Twenty-eight.”
“Married na?”
“Kelan lang.”
“Aha! Magiging lolo ka na rin, ha?”
O kaya:
“kumusta ang biyahe mo sa Nueva Ecija, Doc?”
“Maulan noong naroon ako.”
“Masama sa sibuyas, ano?”
“Hindi naman masyado ang ulan para mabulok ‘yun”
O kaya:
“Kumusta ng biyahe sa Ilokos, Doc?”
“O.K.”
“Kumusta ang bawang?”
“Maganda ang aanihin”
“Siguradong guguluhin nanaman tayo ng mga middle-men na intsik.”
O kaya:
“Ayaw mo ng konting adobo, Doc?”
“Hindi pwede sa’kin ang baboy.”
“Bakit, may rayuma ka ba?”
At ang iba pang ganyang usapan. Pero hindi bale sakanya ang mga kano. Paminsan-minsan papasok sila sa kanyang opisina.
“Ginagabi ka ha, Manny?”
“Gusto kong malinis ang desk ko bago mag-Saturday.”
“Aw, c’mon. Masyado kang masipag. Tena sa apartment bago ka umuwi. Mag-inuman tayo.”
Paminsan-minsan, sumasama siya., pero hindi para sa drinks. Siguro, samboteng beer. O fruit juice. Sasama siya kay Stan Miller nang mas maraming beses kaysa sa iba. Bibigyan pa siya ni Stan ng assorted nuts o potato chips.
“Ito, Manny, buksan mo’to at kukuha ‘ko ng yelo.”
Gusto niya yung walang pormalan. Gusto niyang makarinig ng mga kuwento tungkol sa mga bagay-bagay sa ibang parte ng mundo. Ang Sistine Chapel—ang kalakhan niyon; ang kasalbahihan sa mga daan at plasa sa Rome; ang Prado,ang nagbabagong habits sa pagtulog ng mga madrileños; ang kalagiman ng Tower of London; kung ano ang makikita sa isang bahay ng Intsik sa West Malaysia; ang K.L ay Kuala Lumpur—ano ba ang nangyayari sa mga daan doon kung tanghali at sa dalawang ilog, ang Klang at ang Gombak; ang piyer sa Penang; ang Broadway, New York; ang chorus line sa Radio City; ang cable cars, ang maliliit na teatro sa Geary, San Francisco. Ang lindol na nakamatay ng marami sa Alaska; ang pyramid sa Egypt. At saka yung interes nilang pareho: ang cooperatives sa Israel at Brazil. Ang project sa asin sa Ceylon, ang industriya sa balat sa Argentina. Siguro nga mababasa mo ang lahat ng iyan sa mga libro, magasin at professional journals, pero iba ‘yung makikinig ka sa taong galing doon. Nagsawa na sila sa pagiging iba, bago, at kagulat-gulat niyon. Kawalan ng katiyakan, hamon, adventure.
At sa mga kuwentong kung paano kailangang bumangon ka nang maagang-maaga kung winter para magpatuka ng manok nang wala kang suot kundi canvas shoes at sirang woolen socks. Gustong-gusto niyang marinig ‘yung nilayasan mo ang isang trabaho kahit wala kang alam na mapapasukan dahil sa “tangnang boss na yun...”
Sa ganyang mga okasyon, para bang lalo nang hustong-husto para sa kanya ang naabot niya. Para bang ang mga kuwento'y itinama para sa kanya, parang siya na rin ang naka-achieve, kahit na nga sa panaginip, ng mga bagay na gustong-gusto nyang magawa. Ang mga taong matibay ang loob, ang mga taong di-maaring hindi makasurvive, ang mga taong matapang na masasabi sa boss kung saan ito dapat huminto. At saka maglabas-masok sa kawalan ng katiyakan ng mga magugulong daan sa city o sa mga Border ng prairie towns.
May isang bagay na dapat niyang ipakipagpakita kay Resty Godinez na aanim na buwan lang sa trabaho’y nakapagpatayo na ng addition sa kanyang bahay. Ngayon, may nababalitang bibili yata ng bahay sa sikat na subdivision.
Pero kinabukasan naroon naman siya sa kanyang desk, papasadahan ang mga papeles, tinitingnang mabuti ang spaces na may sulat at walang sulat, magtatanong ng mga tanong na ‘yun at ‘yun din at sasagutin ito ng ‘yun at ‘yun din, maghahanda ng sulat, memorandum. Si Godinez naman ay pipirma, patatawarin ang pag-postpone ng pagbabayad ng utang, tatanggap ng regalo—cash o materyal o pareho kadalasan. Minsan, tatawag din si Godinez sa intercom para itanong kung ang papeles na dapat pirmahan bago siya bumiyahe abroad.
“Babalik ka ba para sa inagurasyon ng bonded warehouse sa Tarlac?”
“Hindi, ikaw na’ng bahala doon, Manny. May ipasusulat akong Speech at ikaw nang bumasa.”
Isang araw, pumasok si Godinez sa opisina ni Doc Bahay. Mga quarter after six na, lampas-lampas na sa uwian at nagtatrabaho pa si Doc.
“Hey Manny, baka gusto mo ng private secretary? Sa’yo lang. Hindi ka na kailangan magpadala ng papers sa typing pool. Dagdag sa Present staff mo. Good steno-typist. Pakukuha ko kug wala pa nga tayo.”
Tumingala si Doc. Binibigyan siya ni Godinezng isang Girl Friday, gaya ng itatawag doon ng kanyang mga kaibigang kano. Matagal nang gusto niyang magkaroon niyon. Sa mga pagpasok-paglabas niya sa opisina, maitatanong nga niya sa sarili kung paano mapagagaan ng isang mabuting secretary ang trabaho ng boss.
“Okey basta sabi mo, Resty.”
“Sige tatawagan ko si Max Reyes ng Personnel bukas. Sasabihin ko sa kanya. May female applicant eh. Mataas sa mga tests. Maganda. Ang totoo, nakapanggigigil, alam mo na.” Kinindatan niyon si Doc na ngumiti lang nang parang walang gana. Sanay na ang lahat sa mga bastos na sinasabi tungkol sa magagandang sekretarya. Kahit si Doc Bahay alam ito. Madali niyang kinalimutan ang offer ni Godinez. Pero napagsabihan na pala ni Godinez ang Personnel. Kaya Kinaumagahan, may kumatok sa pinto ni Doc Bahay.
“Pinadala ko sir dito ng personnel.”
“Personnel? Bakit daw?”
“Assigned ako sa iyo, Sir.”
“Ah… yes, yes natatandaan ko na. Dala mo ba ang appointment papers mo?”
“ Sabi ng personnel ipapadala iyon basta mapirmahan ni Mr. Godinez. Wala pa siya sir eh.”
Tinignan ni Doc Bahayang kanyang wrist watch. Quarter to ten na.
“ Aba, oo, siyempre. Ngayon, e saan ka kaya uupo?”
“May small table dyan sa labas ng pinto, sir.” Madali naman siyang nag-suggest.
“ Hindi, kay Mr. Pestaño iyon. Clerk ko. Pero on leave ngayon. Sige, doon ka muna habang wala siya. Bayaan nating Property ang mag-asikaso ng problema. Tama, tawagan natin ang Property.”
“Nagawa ko na Sir doon kay Mr. Reyes sa personnel.”
“Initiative.” Markado na iyon ni Doc sa loob-loob niya na isang administrador.
Pero hindi naman maganda si Nieves Franco, ni lalong hindi nakapanggigigil gaya ng sabi ni Resty Godinez. Nasa mid-thirties, mataas kaysa average Filipina. Mestiso ang ninuno siguro. Payat siya. Butuhan, hindi husto sa laman para makortehan man lang ang kahit mumunting umbok ng babae sa Asya. Pagsuotin mo lang ng slacks, jacket, tilted barrette at pwede nang sabihing lalaki siya—clerk sa palasyo ng obispo sa kung saan sa Spain. Pero wala naman siyang sinasabing puting ancestors, at kung oobserbahang mabuti hindi naman siya probinsyana, ni hindi
Gustong- gusto niya ang regalong iyon—bigay sa kanya matapos ang mabulaklak na speeches nang makumpleto niya ang twenty-five years na trabaho niya sa gobyerno. Nakaraan na ang limang taon buhat noon, at ngayon ngang araw na ito sa Enero, sa taon ng kanyang retirement, hindi pa niya nasisira ang kanyang rekord: wala ni isang araw na absent, ni isang araw na late sa trabaho. Sa buong panahong ito, walang masyadong nakaaalam kung bakit siya tinatawag na “doktor”; pero hindi nga siya doctor of medicine. Alam iyan ng kahit ‘yung pinakakaunti ang imagination ng mga nasa ilalim niya. At wala ring nakaaalam o nag-bother na makaalam ng middle initial niya na “Q”.
Sumasagot siya sa tawag na Doc Bahay. sa Sir, sa Maning, sa Manny, ang huli’y tawag sa kanya ng mga adviser na Kano, gaya rin ng marami sa mga karanggo niya—mga opisyal din na kasama niya sa trabaho. Kasunod siya sa ranggo ni Mr. Evaristo Godinez, isang political appointee—isang pandak at matabang lalaki—masiglang kumilos, gustong-gustong mag-joke at talagang matinik sa graft. Ang opisina, pera sa nakalistang ibang talaga niyong gawain na malapit nang mamatay ngayon, ay isang financing institution para tulungan ang mga farmer.
Nang mag-umpisang magturo si Doc Bahay sa isang agricultural school, hindi niya pinangarap na umabot sa pwestong Deputy Administrator pagdating niya sa retirement age. Pero ang medyo maliit, maitim na taong may mabbang boses, at may accent ng probinsyano, na trabaho nang trabaho na walang tanung-tanong, ay hindi talagang mapagkakamalan o kaiinggitan. Sa mga aregluhan sa pulitika sa opisina, wala nang umiintindi kung saan man dapat mapuwesto ang sinuman. Pag sinuwerte ka, maaaring makapasa ka’t makakuha ng susunod na civil service grade nang hindi man mapansin sa kaguluhan ng bureaucracy.
Nang magtagal lamang saka napag-alaman ng ilan na nakakuha siya ng doctorate in science (agricultural engineering). May oras nga matapos ang kanyang teaching, nag-aattend siya ng klase sa University of the Philippines para sa degree na iyon.
Pinakasalan niya ang babing may-ari at nagmamanage ng boarding house na tinitirhan niya noong nasa college pa siya. Biyuda iyon noon, walang anak. Sinasabing namatay sa diarrhea ang unang asawa pagkakasal nila. Napansin ng ibang boarders na mas maraming rasyong pagkain si Maning. Basta magagandang hiwa ng karne at isda kay Maning inirarasyon. Kahit na hindi siya humihingi, bibigyan siya ng dagdag na kanin pa. Sabi ng kanyang mga ka-boarder na ang nag-umpisa ng ng affair ay si Marta—isang babaeng mataba na laging handang tumawa, marunong maglutoat basta nalang maririnig na magmumura ng malakas sa Tagalog. Ang totoo, walang mag-iisip na si Maning ang mag-uumpisa ng ganoong klaseng laro.
Pagkat isang honorable man, pinakasalan niya si Marta nang mabuntis ito bago pa man siya magtapos. Pagkaraan ng apat na anak, natutuhan na niya ang gumamit ng condom. Natural, napag-alaman iyon ng parish priest na nagsabi ng kanyang palagay tungkol dito. Wala nang nakasisiguro kung ano na ang nangyari pagkatapos noon, pagkat napako na sa apat ang anak niya. Ni hindi siya absent ni huli sa misa. Minsan isang buwan, makikitang nakapila siya sa communion rail, kaya masasabing hindi naman siya gagawa ng kontra sa utos ng simbahan. Ang lalaking gaya gaya ni Maning, na may respeto sa awtoridad, ay maaaring asahan na basta patatawarin siya ng Diyos at kalilimutan na rin iyon isang beses isang buwan para sa isang pagkakasalang ginagawa nito sa loob ng matagal na panahon.
Hindi nga katakatakang may dumating na appointment paper buhat sa Secretary of Agriculture and Commerce, na naglalagay kay Doc Bahay na Assistant to the Administrator. Masipag siya at kung hindi man pambihira ang kanyang mga desisyon, hindi rin naman masasabing hindi iyon pinagbubuhusan ng isip. Ang nakakagulat ay noong si Evaristo Godinez ang Administrator, may pinalabas na appointment paper na nagpupuwesto kay Doc Bahay bilang Deputy Administrator. Si Godinez mismo ang nagtrabaho para sa promotion na iyon. Gulat ding gaya ng iba si Doc Bahay mismo, pero mas pa sa kontento siya. Hindi nga nagtagal nalaman ng lahat sa opisina kung bakit. Ang technical aspect ng agriculture saka ang mga pasikut-sikot sa pamamahala ang siyang dahilan kung bakit si Doc Bahay ang talagang dapat magpatakbo ng opisina samantalang si Godinez ang tagagawa ng pera.
Matatag na citizens ang mga anak ni Bahay. Dalawang lalaki at dalawang babae. Para bang kahit sa pagpapamilya, nakadestino si Doc na magkaroon ng balanse. Matagal nang iniwan ni Marta ang boarding house. Pero sunod sa ugaling hindi naman pambihira sa babaing Pilipina, kumikita rin siya para makatulong sa pamilya. Ngayon ang ginagawa niya ay bumili ng manok nang maramihan at ipinaparte niya ito sa mga nagtitinda sa palengke. Minsan naman, daing na isda.
Hindi maloloko ng tao si Aling Marta, at talagang ipinaaalam niya sa lahat kung galit siya. Magsasalita siya sa grade one English na alam niya nang hindi man lang kakabahan. Pero ang Tagalog niya’y Tagalog probinsya, maindayog, waang halo. Inaasikaso niya ang mga talagang unang kailangan ng asawa at mga anak. Laging malinis ang bahay, masarap ang pagkain at maayos na pananamit para sa lahat sa kanila. Talagang malapit nang pumasok sa ginintuang panahon ang mag-asawang Bahay nang walang gulu-gulo. At ngayon, malapit nang magretire si Doc.
Ugali na niyang magpaiwan pa sa opisina pagkatapos ng uwian. Nagpapahatid pa siya ng pagkain sa tanghali, kumakain ng mag-isa at tahimik—malayo sa ingay ng office canteen. Bukod pa sa hindi siya napapalagay kung dinadaldal lang siya ng mga ka-opisina. Nasabi sa kanya sa isang seminar na sinalihan niya na sa isang maliit na parte, ang ganoong sosyalan ay nakatutulong ding magpaganda ang pagsasamahan sa opisina. Pero talaga lang na natural siyang mahiyain. Gustuhin man niya, hindi yata niya kayang gawin ang makipag-batian man lang. Gaya ng:
“Kumusta si Mrs. Bahay, Doc?”
“Mabuti naman, salamat.”
“At ang mga bata?”
“Mabuti rin, sa awa ng Diyos.”
“Ilang taon na ang panganay mo, Doc?”
“Twenty-eight.”
“Married na?”
“Kelan lang.”
“Aha! Magiging lolo ka na rin, ha?”
O kaya:
“kumusta ang biyahe mo sa Nueva Ecija, Doc?”
“Maulan noong naroon ako.”
“Masama sa sibuyas, ano?”
“Hindi naman masyado ang ulan para mabulok ‘yun”
O kaya:
“Kumusta ng biyahe sa Ilokos, Doc?”
“O.K.”
“Kumusta ang bawang?”
“Maganda ang aanihin”
“Siguradong guguluhin nanaman tayo ng mga middle-men na intsik.”
O kaya:
“Ayaw mo ng konting adobo, Doc?”
“Hindi pwede sa’kin ang baboy.”
“Bakit, may rayuma ka ba?”
At ang iba pang ganyang usapan. Pero hindi bale sakanya ang mga kano. Paminsan-minsan papasok sila sa kanyang opisina.
“Ginagabi ka ha, Manny?”
“Gusto kong malinis ang desk ko bago mag-Saturday.”
“Aw, c’mon. Masyado kang masipag. Tena sa apartment bago ka umuwi. Mag-inuman tayo.”
Paminsan-minsan, sumasama siya., pero hindi para sa drinks. Siguro, samboteng beer. O fruit juice. Sasama siya kay Stan Miller nang mas maraming beses kaysa sa iba. Bibigyan pa siya ni Stan ng assorted nuts o potato chips.
“Ito, Manny, buksan mo’to at kukuha ‘ko ng yelo.”
Gusto niya yung walang pormalan. Gusto niyang makarinig ng mga kuwento tungkol sa mga bagay-bagay sa ibang parte ng mundo. Ang Sistine Chapel—ang kalakhan niyon; ang kasalbahihan sa mga daan at plasa sa Rome; ang Prado,ang nagbabagong habits sa pagtulog ng mga madrileños; ang kalagiman ng Tower of London; kung ano ang makikita sa isang bahay ng Intsik sa West Malaysia; ang K.L ay Kuala Lumpur—ano ba ang nangyayari sa mga daan doon kung tanghali at sa dalawang ilog, ang Klang at ang Gombak; ang piyer sa Penang; ang Broadway, New York; ang chorus line sa Radio City; ang cable cars, ang maliliit na teatro sa Geary, San Francisco. Ang lindol na nakamatay ng marami sa Alaska; ang pyramid sa Egypt. At saka yung interes nilang pareho: ang cooperatives sa Israel at Brazil. Ang project sa asin sa Ceylon, ang industriya sa balat sa Argentina. Siguro nga mababasa mo ang lahat ng iyan sa mga libro, magasin at professional journals, pero iba ‘yung makikinig ka sa taong galing doon. Nagsawa na sila sa pagiging iba, bago, at kagulat-gulat niyon. Kawalan ng katiyakan, hamon, adventure.
At sa mga kuwentong kung paano kailangang bumangon ka nang maagang-maaga kung winter para magpatuka ng manok nang wala kang suot kundi canvas shoes at sirang woolen socks. Gustong-gusto niyang marinig ‘yung nilayasan mo ang isang trabaho kahit wala kang alam na mapapasukan dahil sa “tangnang boss na yun...”
Sa ganyang mga okasyon, para bang lalo nang hustong-husto para sa kanya ang naabot niya. Para bang ang mga kuwento'y itinama para sa kanya, parang siya na rin ang naka-achieve, kahit na nga sa panaginip, ng mga bagay na gustong-gusto nyang magawa. Ang mga taong matibay ang loob, ang mga taong di-maaring hindi makasurvive, ang mga taong matapang na masasabi sa boss kung saan ito dapat huminto. At saka maglabas-masok sa kawalan ng katiyakan ng mga magugulong daan sa city o sa mga Border ng prairie towns.
May isang bagay na dapat niyang ipakipagpakita kay Resty Godinez na aanim na buwan lang sa trabaho’y nakapagpatayo na ng addition sa kanyang bahay. Ngayon, may nababalitang bibili yata ng bahay sa sikat na subdivision.
Pero kinabukasan naroon naman siya sa kanyang desk, papasadahan ang mga papeles, tinitingnang mabuti ang spaces na may sulat at walang sulat, magtatanong ng mga tanong na ‘yun at ‘yun din at sasagutin ito ng ‘yun at ‘yun din, maghahanda ng sulat, memorandum. Si Godinez naman ay pipirma, patatawarin ang pag-postpone ng pagbabayad ng utang, tatanggap ng regalo—cash o materyal o pareho kadalasan. Minsan, tatawag din si Godinez sa intercom para itanong kung ang papeles na dapat pirmahan bago siya bumiyahe abroad.
“Babalik ka ba para sa inagurasyon ng bonded warehouse sa Tarlac?”
“Hindi, ikaw na’ng bahala doon, Manny. May ipasusulat akong Speech at ikaw nang bumasa.”
Isang araw, pumasok si Godinez sa opisina ni Doc Bahay. Mga quarter after six na, lampas-lampas na sa uwian at nagtatrabaho pa si Doc.
“Hey Manny, baka gusto mo ng private secretary? Sa’yo lang. Hindi ka na kailangan magpadala ng papers sa typing pool. Dagdag sa Present staff mo. Good steno-typist. Pakukuha ko kug wala pa nga tayo.”
Tumingala si Doc. Binibigyan siya ni Godinezng isang Girl Friday, gaya ng itatawag doon ng kanyang mga kaibigang kano. Matagal nang gusto niyang magkaroon niyon. Sa mga pagpasok-paglabas niya sa opisina, maitatanong nga niya sa sarili kung paano mapagagaan ng isang mabuting secretary ang trabaho ng boss.
“Okey basta sabi mo, Resty.”
“Sige tatawagan ko si Max Reyes ng Personnel bukas. Sasabihin ko sa kanya. May female applicant eh. Mataas sa mga tests. Maganda. Ang totoo, nakapanggigigil, alam mo na.” Kinindatan niyon si Doc na ngumiti lang nang parang walang gana. Sanay na ang lahat sa mga bastos na sinasabi tungkol sa magagandang sekretarya. Kahit si Doc Bahay alam ito. Madali niyang kinalimutan ang offer ni Godinez. Pero napagsabihan na pala ni Godinez ang Personnel. Kaya Kinaumagahan, may kumatok sa pinto ni Doc Bahay.
“Pinadala ko sir dito ng personnel.”
“Personnel? Bakit daw?”
“Assigned ako sa iyo, Sir.”
“Ah… yes, yes natatandaan ko na. Dala mo ba ang appointment papers mo?”
“ Sabi ng personnel ipapadala iyon basta mapirmahan ni Mr. Godinez. Wala pa siya sir eh.”
Tinignan ni Doc Bahayang kanyang wrist watch. Quarter to ten na.
“ Aba, oo, siyempre. Ngayon, e saan ka kaya uupo?”
“May small table dyan sa labas ng pinto, sir.” Madali naman siyang nag-suggest.
“ Hindi, kay Mr. Pestaño iyon. Clerk ko. Pero on leave ngayon. Sige, doon ka muna habang wala siya. Bayaan nating Property ang mag-asikaso ng problema. Tama, tawagan natin ang Property.”
“Nagawa ko na Sir doon kay Mr. Reyes sa personnel.”
“Initiative.” Markado na iyon ni Doc sa loob-loob niya na isang administrador.
Pero hindi naman maganda si Nieves Franco, ni lalong hindi nakapanggigigil gaya ng sabi ni Resty Godinez. Nasa mid-thirties, mataas kaysa average Filipina. Mestiso ang ninuno siguro. Payat siya. Butuhan, hindi husto sa laman para makortehan man lang ang kahit mumunting umbok ng babae sa Asya. Pagsuotin mo lang ng slacks, jacket, tilted barrette at pwede nang sabihing lalaki siya—clerk sa palasyo ng obispo sa kung saan sa Spain. Pero wala naman siyang sinasabing puting ancestors, at kung oobserbahang mabuti hindi naman siya probinsyana, ni hindi
