Pamantasang Normal ng Pilipinas

    Pambansang Sentro ng Edukasyong Pangguro

           Kolehiyo ng Pagpapaunlad Pangguro

                  Fakulti ng Sining at mga Wika

Isang Pagsusuri sa Umusbong na Tuldik-Patuldok sa Wikang Ilokano at ang Ambag nito sa Ortograpiyang Filipino

Ipinasa ni: Denise Adrienne C. Espiritu

II-4 BSE Filipino

Ipinasa kay: Propesor Myrna L. Gasingan

Talaan ng Nilalaman

Kabanata I: Ang Suliranin at mga Kaligiran nito ………………………………. 1

Mga Layunin sa Pag-aaral……………………………………………………….. 3

Kahalagahan ng Pag-aaral………………………………………………………. 3

Saklaw at Limitasyon……………………………………………………………..  6

Depinisyon ng mga Terminolohiya……………………………………………… 7

Kabanata II: Mga Kaugnay na Literatura………………………………………. 10

Kabanata III: Disenyo at Paraan ng Pananaliksik…………………………….. 14

Kabanata IV.

Lagom……………………………………………………………………………… 15

Kongklusyon………………………………………………………………………  16

Rekomendasyon……………………………………………………………………16

  

Kabanata I

Ang Suliranin at mga Kaligiran nito

A.   Panimula

Ang wikang Filipino ay lubos na mahalaga sapagkat ito ay nagsisilbing instrumento ng komunikasyon. Sa pamamagitan ng wikang ito, naipapahayag ng bawat isa ang kani-kanyang damdamin at kaisipan at dito nagkakaunawaan ang bawat isa sa mga konseptong nais nilang iparating sa iba. Maraming kaalaman ang naisasalin sa bawat salin-lahi sa amamagitan ng wika. Sa pagtuklas ng kaalaman ay ipinapasa niya ito sa susunod na henerasyon na siya ring ipinapasa kalaunan sa mga susunod pang henerasyon.

Sa pamamagitan rin ng wikang Filipino, ang bansa ay nagkakabuklod-buklod. Lubos na mahalaga ang sariling wika sapagkat ito ang daan sa pagkakaisa. Kung ang wikang Filipino ay patuloy at lubos na nililinang, ang bansa'y mas nagiging matagumpay sa larangan ng pagkakaisa.
Upang lubos na malinang at maging buo ang konsepto ng wikang Filipino, naitatag ang mga tuntunin na siyang panukala sa ortograpiyang Filipino.

Sa pananaliksik na ito, ipinapakilala ang kahalagahan ng tuldik sa ortograpiyang Filipino. Ang tuldik o asento ay isang hudyat na dinaragdag

sa isang titik upang mapalitan ang pagbigkas o malaman ang wastong pagkakabigkas sa isang salita. Ang tuldik ay mahalaga sa ortograpiyang Filipino sapagkat ito ang nagsisilbing gabay upang maging wasto ang paraan ng pagkakabigkas sa isang salita. Kung wala ang tuldik sa ortograpiyang Filipino, magdudulot ito ng malaking kalituhan sapagkat maaring maiba ang kahulugan ng mga salita batay sa pagbibigay-diin sa isang ponema

  B. Mga Layunin sa Pag-aaral

Sa pagbuo ng pananaliksik na ito, nabuo ng mananaliksik ang mga sumusunod na layunin:

1. Suriin ang mga pangangailangan na naging sanhi upang umusbong ang panibagong uri ng tuldik: ang tuldik-patuldok.

2. Ilahad ang mga gampanin at kahalagahan ng tuldik-patuldok partikular na sa wilang Ilokano.

3. Isa-isahin ang mga naiambag ng pag-usbong ng tuldik-patuldok sa ortograpiyang Filipino.

C.  Kahalagahan ng Pag-aaral

Ang pananaliksik na ito ay mayroong kahalagahan para sa mga sumusunod:

·        Para sa mga guro

mahalaga ang pananaliksik na ito para sa mga guro partikular na sa mga guro sa wikang Filipino upang mapag-ibayo pa at madagdagan ang mga kaalaman ukol sa mga uri ng tuldik at upang maituro ang kahalagahan sa paggamit ng tuldik sa mga mag-aaral nang sa gayon ay lalong mapahalagahan ang paggamit ng wikang Filipino. Mahalagang sa guro magumpisa ang pagkatuto nang sa gayo'y epektibong maisalin ang kaalaman sa mga mag-aaral.

·        Para sa mga mag-aaral

Ang pananaliksik na ito ay mahalaga para sa mga mag-aaral sapagkat mas mainam na sa pagkabata pa lamang ay tumimo na ang pagpapahalaga sa paggamit ng sariling wika. Mahalaga rin ito sa mga mag-aaral na nagpapakadalubhasa sa larangan ng Filipino upang mas lalo pang paghusayan ang paghahanap at pananaliksik ng mga panibagong kaalaman ukol sa tuldik-patuldok at upang mas maging maalam sa mga panukala sa ortograpiyang Filipino.

·        Para sa mga administrador 

Ang pananaliksik na ito ay mahalaga para sa mga administrador nang sa gayon ay mabigyang pansin ang mga bagong kaalaman at mga panukala sa ortograpiyang Filipino at mas bigyang diin ang pagpapalaganap ng mga programa na makatutulong upang mapasidhi ang pagnanais na mas palalimin pa ang kaalaman sa Filipino ito man ay mapa-guro, mag-aaral o simpleng mamamayan ng bansa.

·        Para sa mga mananaliksik

Ang pananaliksik na ito ay mahalaga para sa mga iba pang mananaliksik upang magsilbing karagdagang pagkukuhaan ng kaalaman hinggil sa kahalagahan ng tuldik-patuldok sa wika at ortograpiyang Filipino. Sa pamamagitan nito'y mas mapa-iigting pa ang pag-aaral ukol sa umusbong na tuldik-patuldok at ang kahalagahan nito sa ortograpiyang Filipino nang sa gayo’y patu-patuloy na magkaroon ng mga panibagong kaalaman hinggil sa pagpapaunlad ng wikang Filipino at hindi maglaho ang mga kaalaman na natagpuan bagkus ay lalong mapaunlad ito.

D. Saklaw at Limitasyon

Ang tuldik sa ortograpiyang Filipino ay may apat na uri: pahilis, paiwa, pakupya at ang umusbong na patuldok. Ang mananaliksik ay nagbigay pokus sa pag-aaral sa umusbong na tuldik-patuldok at pagsusuri nito sa wikang Ilokano. Ang pananaliksik na ito ay sumasaklaw sa gampanin ng tuldik-patuldok sa wikang Ilokano at pati na rin ang mga nai-ambag ng tuldik na ito sa ortograpiyang Filipino.
          Ang mananaliksik ay nangalap ng iba't ibang datos hinggil sa kahalagahan ng tuldik na ito na siyang magsasaad ng kapakinabangan nito sa ortograpiyang Filipino. Nakipagpanayam din ang mananaliksik sa isang taong bihasa sa pagsasalita ng wikang Ilokano bilang unang wikang natutuhan sa pagkabata at nangalap din ng datos ang mananaliksik ukol sa katangian ng wikang Ilokano at kung bakit kinailangan na umusbong ng tuldik-patuldok pati na ang mga naging gampanin ng tuldik na ito sa wikang Ilokano.

     E. Depinisyon ng mga Terminolohiya

•  Wika-   Ang wika ay isang bahagi ng pakikipagtalastasan. Kalipunan ito ng mga simbolo, tunog, at mga kaugnay na batas upang maipahayag ang nais sabihin ng kaisipan. Tinatayang nasa pagitan ng 6,000 hanggang 7,000 ang mga wika sa daigdig, depende sa kung gaano katiyak ang pangahulugan sa "wika", o kung paano ipinag-iiba ang mga wika at mga diyalekto. Ang siyentipikong pag-aaral ng wika ay tinatawag na linggwistika Nag-ugat ang salitang wika mula sa wikang Malay. Samantalang nagmula naman sa Kastila ang isa pang katawagan sa wika: ang salitang lengguwahe. Tinatawag ding salita ang wika. Katulad ng language - tawag sa wika sa Ingles - nagmula ang salitang lengguwahe o lengwahe sa salitang linguang Latin, na nangangahulugang "dila", sapagkat nagagamit ang dila sa paglikha ng maraming kombinasyon ng mga tunog, samakatuwid ang "wika" - sa malawak nitong kahulugan - ay anumang anyo ng pagpaparating ng damdamin o ekspresyon, may tunog man o wala, ngunit mas kadalasang mayroon

• Ilokano - Ang Ilokano ay isang pangkating etniko na matatagpuan sa Ilocos Norte, Ilocos Sur, La Union, Abra, Cagayan, Pangasinan at iba pang bahagi ng Ilocos Rehiyon. Ang mga Ilokano ay ikatlo sa pinakamalaking pangkat etniko sa buong Pilipinas, at ikalawa sa pinakamalaki sa buong Mindanao. Ang salitang Ilokano ay tumutukoy din sa wika ng mga taong naninirahan sa mga nabanggit na lugar, na nagsisilbi bilang Lingua Franca o ang pangunahing wika ng rehiyon.

•  Ortograpiyang Filipino – Ang ortograpiyang Filipino ay ang paraan ng pagbibigay-simbolo sa wikang pasalita sa paraang pasulat. Sa simpleng salita, ito ang paraan ng pagbaybay, ispeling na ginagamit sa isang wika. Bawat wika ay may sariling sistema ng paglalapat ng simbolo/letra/titik/karakter sa mga makahulugang tunog o ponema. 

• Tuldik - Ang tuldik ay isang hudyat na dinadagdag sa isang titik upang mapalitan ang pagbigkas o malaman ang pagkakaiba nito sa pagitan ng magkakatulad ng mga salita.

• Tuldik-patuldok - Ang nasabing tuldik ay kahawig ng umlaut at die­resis at kakatawan sa tunog na schwa na matatagpuan sa Mëranaw, Pangasinan, Ilokano at mga wika sa Cordillera.

Kabanata II

Mga Kaugnay na Literatura

Ayon kay Roberto T. Añonuevo (2012) sa kanyang akdang Mga Bagong Panukala sa Ortograpiyang Filipino, Ang umiiral na ortograpiyang Filipino na binuo ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ay mabibiyak sa tatlong bahagi: Una, ang paglalahok ng mga hiram na titik sa Inggles (at Espanyol), gaya ng \c\, \f\, \j\, \ñ\, \q\, \x\, at \z\ sa dating Abakadang Tagalog na may apat na katumbas na tunog sa patinig (malúmay, mabilís, malumì, at maragsâ) at ang katinig na may tunog na mahihina (\l\, \m\, \n\, \ng\, \r\, \w\, \y\) at malalakas (\b\, \k\, \d\, \g\, \p\, \s\, \t\) at ang pagtatangkang pagdaragdag ng kaukulang tunog mula sa mga idinagdag na banyagang titik. Ikalawa, ang pagbabaybay, paglalapi, pagbabantas, pag-uulit, at pagpapantig ng mga salita, taal man sa Filipinas o hiram mula sa ibayong-dagat. At ikatlo, ang pagtatakda ng tuntunin sa panghihiram sa Espanyol, bagaman hindi malinaw ang sa Inggles at iba pang banyagang wika, gaya ng Pranses, Aleman, Arabe, Hapones, at Tsino. Ayon naman kay Virgilio Almario (2014), Ang gabay sa ortograpiya o palatitikan ng wikang Filipino ay binubuo ng mga tuntunin kung paano sumulat gamit ang wikang Filipino. Hinango ang mga tuntunin sa mga umiiral na kalakaran sa paggamit ng Wikang Pambansa, bukod sa napagkasunduang mga tuntunin, bunga ng mga forum at konsultasyon, hinggil sa mga kontrobersiyal na usapin sa ispeling. Ninanais palaganapin sa gabay na ito ang estandardisadong mga grafema o pasulat na mga simbolo at ang mga tuntunin sa paggamit at pagbigkas ng mga simbolong ito. Itinatanghal din dito ang mga naganap na pagbabago mula sa panahon ng abakadang Tagalog bunga ng modernisadong alpabeto at bunga na rin ng umuunlad na paggamit sa Wikang Pambansa.

Sa libro ng Komisyon sa Wikang Filipino sa ilalim ni Virgilio Almario at iba pa, nakasaad na mahalagang ibalik ang paggamit sa mga tuldík o asénto. Kung mahihirapang markahan ang lahat ng salita, ginagamit ang tuldik upang maipatiyak ang wastong bigkas lalò na sa mga salitang magkakatulad ng baybay ngunit nagbabago ang kahulugan dahil sa bigkas. Karaniwang gamitin noon ang iba’t ibang paraan ng bigkas sa “paso” (páso, pasó, pasò, pasô,) na may iba’t iba ring kahulugan. Sa Balarila, ipinasok ni Lope K. Santos ang tatlong tuldik bílang sagisag sa mga paraan ng pagbigkas: (1) ang tuldik pahilís (´) na ginagamit para sa salitang mabilis, (2) ang tuldik paiwà (`) na ginagamit para sa salitang malumi, at (3) ang tuldik pakupyâ (ˆ) para sa salitang maragsa.

Ikinonsidera sa bagong ortograpiya ang ginagamit na salita sa ibang rehiyon katulad ng sa Ilokano na siyang isa sa mga pangunahing wika ng Republika ng Pilipinas at siyang lingua franca ng halos kabuaan ng Hilagang Luzon lalo na sa Rehiyon ng Ilocos, sa Lambak ng Cagayan at sa maraming bahagi ng Abra at Pangasinan. Marami ring mga nagsasalita ng Iloko sa Nueva Ecija, Tarlac, Mindoro at sa ilang lalawigan sa Mindanao kaya’t sa bagong ortograpiya, magkaroon na ng karagdagang tuldik na pansamantalang tatawaging patuldok, isang bagong tuldik ang ipinasiyang palagiang gamitin upang katawanin ang bigkas na schwa na matatagpuan sa mga katutubong wikang gaya ng Mëranaw, Pangasinan, Ilokano, at Ibaloy. Tinawag itong tuldik patuldók at kahawig ng umlaut o dieresis (¨) na tila kambal na tuldok sa ibabaw ng patinig. Narito ang ilang halimbawa:

wën (Ilokano) katapat ng oo

kën (Ilokano) katapat ng din/rin

këtkët (Pangasinan) katapat ng kagat

silëw (Pangasinan) katapat ng ilaw

utëk (Pangasinan) katapat ng utak

panagbënga (Kankanay) panahon ng pamumulaklak

tëlo (Mëranaw) katapat ng tatlo

matëy (Mëranaw) katapat ng matagal

tëngel (Mëranaw) katapat ng sampal

sëlëd (Kiniray-a) katapat ng loob

yuhëm (Kiniray-a) katapat ng ngiti

gërët (Kuyonon) katapat ng hiwa

Ang pag-usbong ng tuldik-patuldok na ito ay nagbigay solusyon sa  kasalukuyang hindi magkasundong ginagawang pagtutumbas ng A o E sa bigkas na schwa, gaya sa Darangan/Darangen at Bantugan/Bantugen. Ang dalawang salitang Mëranaw ay dapat baybaying Darangën at Bantugën.

Kabanata III

Disenyo at Paraan ng Pananaliksik

          Ang mananaliksik ay nangalap ng iba’t ibang impormasyon ukol sa kahalagahan ng ortograpiyang Filipino at kung bakit dapat maging wasto ang pagbaybay sa bawat salita na binibigkas. Nangalap rin ang mananaliksik ng mga datos ukol sa panibagong uri ng tuldik na umusbong, ang tuldik-patuldok, at kung anu-ano ang mga naging dahilan o pangangailangan kung bakit napagkasunduan ng iba’t ibang mga dalubhasa na palitawin ang uri ng tuldik na ito. Nagkaroon din ang mananaliksik ng maikling panayam sa isang mag-aaral na ang lingua franca ay Ilokano upang magbahagi ng ilang katangian ng wikang ito nang sa gayo’y mas lubos na maunawaan ng mananaliksik ang pangangailangan ng wikang ito sa tuldik-patuldok.

Kabanata IV.

Lagom, Kongklusyon at Rekomendasyon

A. Lagom

          Sa pananaliksik na ito, inilahad ang umiiral na ortograpiyang Filipino na siyang nahahati sa tatlong bahagi. Una ay ang paglalahok ng mga hiram na titik sa Inggles at Espanyol sa dating Abakadang Tagalog na may apat na katumbas na tunog sa patinig (malúmay, mabilís, malumì, at maragsâ), Ikalawa ay ang pagbabaybay, paglalapi, pagbabantas, pag-uulit, at pagpapantig ng mga salita, at ikatlo naman ay ang pagtatakda ng tuntunin sa panghihiram sa Espanyol. Inilahad rin ng mananaliksik ang mga datos na siyang nagpapatunay ng kahalagahan ng paggamit ng tuldik sa ortograpiyang Filipino. Makikita sa pag-aaral na ito ang iulang katangian ng wikang Ilokano na siyang naging sanhi kung bakit lumitaw o umusbong ang panibagong uri ng tuldik, ang tuldik-patuldok.

B. Kongklusyon

          Ang tuldik-patuldok ay umusbong sa pinagkasunduan ng mga dalubhasa sa wikang Filipino upang magbigay solusyon sa  kasalukuyang hindi magkasundong ginagawang pagtutumbas ng A o E sa bigkas na schwa, na karaniwang matatagpuan sa rehiyonal na wika pang-una na ang wikang Ilokano. Ito ang naging pangunahing ambag ng pag-usbong ng  tuldik-patuldok sa panibagong panukala ng ortograpiyang Filipino at dahil ditto, mas naging malinaw di lamang para sa mga taong tagapagsalita ng wikang ito kundi pati na rin sa mga dalubhasa, mga guro sa Filipino at pati na rin mga mag-aaral sa paggamit ng tuldik na ito.

C. Rekomendasyon

Ang Pananaliksik na ito ay inirerekomenda para sa mga sumusunod:

·        Para sa mga guro

          Inirerekomenda ang pananaliksik na ito sa mga guro partikular na sa mga guro sa Filipino upang malaman nila ang mga panibagong panukala at mga kaalamang inirebisa nang sa gayo’y manatiling makabago ang kanilang mga kaalaman at maituro ang mga ito sa kanilang mga mag-aaral at maiwasan ang kalituhan na maaring idulot ng pagkakaiba-iba ng mga sanggunian. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, malalaman ng mga guro sa Filipino ang naging kahalagahan ng pagusbong ng tuldik-patuldok at kung bakit nila ito dapat na ituro sa kanilang mga mag-aaral.

·        Para sa mga mag-aaral

          Ang pananaliksik na ito ay inirerekomenda para sa mga mag-aaral upang mas mapag-ibayo ang pagpapahalaga sa pagkatuto ng ortograpiyang Filipino nang mas malinang ang pagsisidhi nilang matutuhan ang wikang kinagisnan. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, matututunan ng mga mag-aaral kung ano nga ba ang ibig sabihin ng tuldik at kung pakit ito naging mahalaga sa pagbaybay ng bawat salita sa Filipino. Sa pagkatuto nito ay mas lalo nilang mauunawaan ang mga panukala sa ortograpiyang Filipino.

·        Para sa mga administrador

          Ang pananaliksik na ito ay inirerekomenda para sa mga administrador sapagkat sila ang may kakayahang magpatupad ng mga programa na siyang magpapaunlad ng kaalaman ukol sa ortograpiyang Filipino. Sa pamamagitan ng pananaliksik na ito’y makapagbibigay- ideya kung ano ang dapat linangin nang sa gayo’y mas mapalawak ang pagpapalaganap ng kahalagahan ng ortograpiyang Filipino sa buong bansa.

·        Para sa mga mananaliksik

Ang Pananaliksik na ito ay inirerekomenda sa iba pang mananaliksik upang sa pagbabasa nito’y malaman nila kung ano pa ang dapat na pag-aralan at saliksikin nang sa gayo’y hindi maputol bagkus ay mas mapabuti pa ang paglinang sa pag-aaral ng ortograpiyang Filipino.

Talaan ng mga Sanggunian

Aklat:

          Almario, Virgilio S. et al. KWF Manwal sa Masinop na Pagsulat. 2014. Komisyon sa Wikang Filipino. 2/F Gusaling Watson, 1610 JP Laurel St., Malacañang Palace Complex, San Miguel, Maynila.

Pananaliksik:

                   Santiago, Alfonso D. Mga mungkahing pagbabago sa ortograpiya ng Wikang Filipino. 1967. Dalubhasaang Normal ng Pilipinas.

Websayt:

        http://alimbukad.com/2012/11/28/mga-bagong-panukala-sa-ortograpiyang-filipino/